Grafika

 Czym jest grafika?

Grafika obejmuje dzieła powstające dzięki powielaniu na podłożu odbitek z matryc. Matrycą nazywamy płytę z utrwalonym na niej wzorem. Może ona być wykonana z różnych materiałów. Aby stworzyć dzieło graficzne, należy najpierw przygotować taką płytę — wyryć w niej dłutem, rylcem lub igłą kształty i kompozycje. Następnie, po nałożeniu na matrycę farby wałkiem, odciska się wzór za pomocą prasy na określonej powierzchni. Wszystkie wykonane przez artystę odbitki są oryginalnymi dziełami sztuki.

 

Narzędzia wykorzystywane w grafice

 

Najważniejszym środkiem wyrazu w tej dziedzinie jest linia. Zróżnicowane linie tworzą wyraźnie zarysowane kontury kształtów oraz plamy barwne o silnych kontrastach. Są one szczególnie dostrzegalne w grafice czarno-białej. Kolor dzieła uzyskuje się przez ręczne nałożenie plam barwnych na gotowej odbitce. Można także kilkukrotnie drukować matrycę — za każdym razem z użyciem farby innego koloru. Rodzaje kompozycji w grafikach określa się tak jak w przypadku obrazów. Perspektywę również można przedstawić w podobny sposób jak w malarstwie — za pomocą odpowiedniego rozmieszczenia form i barwnych płaszczyzn. Światłocień jest uzyskiwany w grafice za pomocą kreskowania określonych stref dzieła, co daje efekt przypominający ten osiągany na obrazach. Jednak graficy często rezygnują z ukazywania głębi i światłocienia. Istotnym natomiast środkiem wyrazu, wyróżniającym grafikę spośród innych dziedzin, jest stosowanie liternictwa. Napisy dopełniają i wyjaśniają sens pracy, a kształty i wielkości liter podkreślają znaczenie słów, dlatego zaprojektowanie i wkomponowanie tekstu w dzieło jest ważnym etapem działania artysty grafika.

 

Porównując widok architektury i plakat, dostrzegamy, jak bardzo zróżnicowaną dziedziną jest grafika. Graficy mogą posługiwać się środkami wyrazu plastycznego na podobieństwo malarzy, jak Piranesi: stwarzają pełną iluzję rzeczywistej przestrzeni przy pomocy drobiazgowo ukazanych kształtów, plam walorowych, perspektywy i światłocienia. Natomiast twórcy plakatów najczęściej upraszczają formy, za to stosują wyraziste, płaskie plamy barwne. Przedstawienia pozbawione światłocienia i wrażenia głębi uzupełniają napisami złożonymi z liter w fantazyjnych kształtach.

 

Przez wieki grafika służyła nie tylko celom artystycznym. Wybitni graficy wykonywali kopie znanych dzieł malarskich i inspirowali się nimi. W ten sposób przyczynili się do popularyzacji obrazów sławnych mistrzów. Grafikami ilustrowano również atlasy anatomiczne, botaniczne i astronomiczne. Przez stulecia ułatwiały one naukowcom pracę, szerzenie nowych idei i wymianę poglądów, fascynowały także wykształconych ludzi.

 

Współczesna grafika to przede wszystkim cyfrowe projektowanie graficzne, rozwijające się dzięki nowym technologiom. W wyniku projektowania graficznego powstają m.in. plakaty i ulotki reklamowe, okładki książek i płyt, ilustracje czy wzory na opakowaniach. Ważną rolę w dzisiejszej grafice odgrywa znak plastyczny. Jest to uproszczony obraz, który przekazuje krótką, konkretną informację i przywołuje określone skojarzenia. Znakami plastycznymi są znaki drogowe i informacyjne. Do tej grupy należy także logo, czyli znak firmowy ułatwiający rozpoznanie instytucji lub przedsiębiorstwa.

 

Rodzaje grafiki

W grafice możemy wyróżnić takie same tematy jak w malarstwie, m.in.: portrety, sceny rodzajowe, historyczne, mitologiczne czy religijne. Jednak ukazywane są one w rodzajach dzieł i technikach specyficznych dla tej dziedziny. Grafikę dzielimy na kilka sposobów. Bierzemy przy tym pod uwagę możliwe zastosowanie prac oraz użytą technologię, a także materiały i rodzaj ich obróbki.

Ze względu na przeznaczenie i sposób powstawania dzieł grafikę dzieli się na warsztatową i użytkową. W grafice warsztatowej twórca wykonuje pracę w celach artystycznych i realizuje cały proces od projektu do stworzenia odbitek, m.in. ręcznie przygotowuje matrycę. W grafice użytkowej dzieło służy zaś przekazaniu określonych treści. Artysta wykonuje projekt, który jest następnie realizowany przez drukarnię — maszyny powielają pracę w wielu egzemplarzach. Do grafiki użytkowej zalicza się m.in.: grafikę reklamową (plakaty i billboardy czyt.: bilbordy), książkową i precyzyjną (znaczki, banknoty), logotypy, liternictwo i strony internetowe. W obrębie grafiki warsztatowej wyróżniamy typy prac graficznych. Ich nazwy pochodzą od materiału, z którego wykonano matrycę. Jeżeli artysta grafik jako matrycy użył drewna, otrzymane dzieło będzie drzeworytem. Jeśli matrycę zrobiono z gipsu, pracę nazywa się gipsorytem, z płyty miedzianej — miedziorytem, a z linoleum — linorytem.

 

Grafika warsztatowa wykonywana tradycyjnymi metodami rozwija się do dziś - możemy obserwować zachodzące w ciągu wieków zmiany w tematyce i zastosowaniu środków plastycznych. Dzieło Daniela Chodowieckiego, wybitnego grafika, rysownika i malarza urodzonego w Gdańsku, przedstawia scenę rodzajową - koncert - i jest dokumentem zwyczajów oraz ubiorów epoki. Natomiast współczesna praca Józefa Gielniaka to pejzaż o cechach fantastycznych i alegorycznych.

 

Na podstawie techniki przygotowania matrycy oraz tego, która jej część jest odbijana, wyodrębniamy: techniki wypukłe (np. drzeworyt, linoryt), techniki wklęsłe (np. akwaforta, akwatinta, miedzioryt, mezzotinta [czyt.: medzdzotinta], sucha igła oraz techniki płaskie (np. litografia, offset, serigrafia). W technikach wypukłych wycinane są miejsca, które nie będą odbite, a farbą pokrywa się miejsca niewyżłobione, czyli wypukłe, i to one odbijają kompozycję na papierze. Natomiast w technikach wklęsłych są stosowane głównie matryce metalowe, w których wycina się rysunek. Następnie wgłębienia wyryte rylcem lub wytrawione kwasem wypełnia się farbą i to one pod naciskiem w prasie drukarskiej dają odbitkę. Techniki płaskie polegają na opracowaniu rysunku na płycie kamiennej lub blasze i zabezpieczeniu miejsc, które mają pozostać białe. W serigrafii rysunek jest kopiowany na sito, przez które w procesie druku przepuszcza się farbę.

 

Na przykładzie grafik można dostrzec różnice pomiędzy drzeworytem a akwafortą. Matryca wycięta w drewnie daje wyraziste linie i uproszczone kształty, co widać w pracy Schmidta-Rottluffa [czyt.: szmita rotlufa]. Twarz przedstawiona w ten sposób nie jest realistyczna - przypomina maskę. Lucjan Freud, tworząc akwafortę, zarysowywał metalową matrycę stalową igłą, dzięki czemu rysy twarzy portretowanego są delikatne i szczegółowo ukazane za pomocą cienkich linii.

 

Ze względu na technologię grafikę dzielimy na wykonaną ręcznie oraz komputerową. Do tej drugiej zaliczamy wizualizacje dwuwymiarowe, czyli grafikę 2D,  trójwymiarowe — grafikę 3D. W tego rodzaju twórczości wyodrębniamy grafikę rastrową oraz grafikę wektorową. W grafice rastrowej obraz jest tworzony za pomocą pionowo - poziomej siatki kolorowych pikseli, a w wektorowej obraz budują figury geometryczne.

Martwa natura

 MARTWA NATURA

Pochodzące z języka fancuskiego słowa nature morte [czyt. natiir mor] oznaczają martwą naturę i służą określaniu właśnie tego tematu w sztuce. W języku angielskim takie kompozycje przedstawiające układy przedmiotów nazywane są still life [czyt. stil lajf]. Ten temat możemy podziwiać głównie w dziełach malarstwa, chociaż w sztuce współczesnej artyści realizują go także w przestrzeni.

 

Balthasar van der Ast - Wazon kwiatów przy oknie

Martwa natura to przedstawienie na obrazie układu przedmiotów lub innego rodzaju nieruchomych obiektów. Mogą to być rośliny doniczkowe, kwiaty, owoce, książki, misy, dzbany, kielichy, talerze, czyli wszystko to, co malarz może chcieć uwiecznić na płótnie lub papierze. Artyści malują martwe natury nie tylko dlatego, że taki a nie inny przedmiot im się podoba. Ten temat daje im możliwość ułożenia ciekawej kompozycji, interesujących zestawień kolorystycznych. Ponadto twórca może studiować proporcje oraz układy światła i cienia na przedmiotach.

 

Floris van Dijck - Martwa natura z serami i owocami

Artyści holenderscy ok. 300 lat temu najczęściej malowali kompozycje złożone z owoców, chleba, sera i różnych naczyń. Takie martwe natury nazywano „śniadaniowymi”. Równie często ówcześni malarze malowali bukiety kwiatów w wazonach — wnikliwie studiując ich różnorodne gatunki, piękne kolory, kształty i formy.

 

Akexander Adriaenssen - Martwa natura z ostrygami

Henri Matisse - Martwa natura z ostrygami

Między datami powstania obrazu Alexandra Adriaenssena [czyt. aleksandra adriensena] i namalowania martwej natury przez Henri Matisse'a [czyt. ąri matisa] upłynęło prawie 300 lat. Obrazy te łączy temat, czyli martwa natura, oraz motyw — obydwa dzieła przedstawiają talerz z ostrygami i cytryny.

 

Charlie Baird [czyt. czarli berd] - Martwa natura z karczochem 2000

George Segal - Klasyczna martwa natura

Współczesne martwe natury niewiele różnią się od dawnych. Możemy na nich zobaczyć różne przedmioty, teraz np. telefon komórkowy czy kalkulator, albo podziwiać martwą naturę w formie wyjątkowej rzeźby. George Segal [czyt. dżordż sigal] wykonał swoją martwą naturę w formie gipsowych modeli realnych przedmiotów, które ułożył na stoliku.

Sceny i pejzaże w malarstwie

 

Scena rodzajowa

Obraz przedstawiający codzienne życie ludzi, ich pracę, sposoby spędzania wolnego czasu, regionalne zwyczaje i obrzędy lub wydarzenia z życia towarzyskiego nazywamy sceną rodzajową. Temat ten spotykamy głównie w malarstwie, rysunku i grafice. Pierwsze sceny rodzajowe malowali artyści w starożytności. Temat jest ciągle aktualny — również malarze nam współcześni malują sceny rodzajowe.

Józef Chełmoński - Bociany

Obraz Bociany z początku poprzedniego stulecia przedstawia polską wieś i oracza, któremu mały chłopiec przyniósł posiłek. Razem przyglądają się lecącym bocianom.

Consuelo Hernandez - Stacja jezioro

Obraz hiszpańskiej artystki przedstawia współczesną nam rzeczywistość — stację kolejową w upalny dzień i osoby ubrane w letnie stroje. Możemy się domyślać, że idą nad jezioro, aby popływać i odpocząć.

Scena historyczna i religijna

Sceną historyczną nazywamy przedstawienie na obrazie wydarzenia z dziejów jakiegoś narodu często o dużym znaczeniu dla kraju.

Jan Matejko - Konstytucja 3 maja 1791 roku

Polska Konstytucja 3 maja była pierwszą w Europie nowoczesną konstytucją. Obraz Jana Matejki ukazuje pochód posłów z Zamku Królewskiego do kolegiaty św. Jana w Warszawie. Najważniejszą postacią dzieła jest marszałek Stanisław Małachowski, który w prawej ręce trzyma ważny dla Polski dokument.

Piotr Michałowski - Szarża w wąwozie Samosierra

Jeśli obraz przedstawia scenę bitwy lub wojenny pochód, jest to temat historyczny zwany sceną batalistyczną. Scena batalistyczna, którą przedstawił Piotr Michałowski, obrazuje stromą, wąską i krętą ścieżkę, a na niej polski pułk konny. Żołnierze pod ostrzałem hiszpańskich armat wspinają się ku przełęczy, niektórzy padają ranni, widać konie pędzące bez jeźdźców.

Obrazy o tematyce religijnej najczęściej przedstawiają sceny, których źródłem jest tekst Biblii lub żywoty świętych. Prezentowane wydarzenia są ukazywane jako prawdziwe. Mają przybliżać odbiorcom m.in. historie zawarte w Starym i Nowym Testamencie.

Leonardo da Vinci - Ostatnia wieczerza

 Zamieszczony wyżej obraz Leonarda da Vinci [czyt. winczi] przedstawia scenę z Nowego Testamentu — Ostatnią Wieczerzę, której pamiątką jest dla chrześcijan sakrament Eucharystii. Tematy takie, jak narodzenie Jezusa, wizerunek Maryi, jako matki, z małym dzieciątkiem na kolanach, a także ukazanie śmierci Jezusa na krzyżu, znajdziemy na obrazach największych mistrzów malarstwa.

Jerzy Kossak - Cud na Wisłą 15 sierpnia 1920 roku

Obraz Jerzego Kossaka to zarówno scena historyczna, batalistyczna, jak i religijna. Przedstawia zwycięską, przełomową bitwę warszawską, dzięki której Polska zachowała niepodległość, a wojsko bolszewickie nie opanowało Europy. W lewym górnym rogu obrazu widzimy na niebie postać Matki Boskiej, która zdaje się wspierać walkę polskich żołnierzy w świątecznym dniu Wniebowzięcia Maryi Panny.

Pejzaże

Camille Corot - Most Augusta Narni

 Pejzaż to przedstawienie na obrazie widoku krajobrazu zaobserwowanego i wybranego przez artystę. Możemy na nim zobaczyć np. pola, łąki, drzewa, kwiaty, niebo, budowle, rzekę, jezioro, morze w ciągu dnia lub w nocy. Pejzaż jest jednym z ulubionych tematów malarzy, ale spotykamy go często również w rysunku, grafice czy w fotografii. Ponieważ istnieje duża różnorodność krajobrazów, ich malarskie przedstawienia mają własne nazwy

 

Bernardo Bellotto Canaletto - Widok na Krakowskie Przedmieście od strony Bramy Krakowskiej

Weduta to obraz przedstawiający krajobraz miasta — budynki, ulice, a także ludzi. Każdy z nas wie, jak wyglądają dzisiejsze miasta, a dzięki wedutom sprzed 200-300 lat możemy zobaczyć, jak wyglądały one dawniej. Bernardo Bellotto zwany Canaletto [czyt. kanaletto] przedstawił krajobraz Warszawy od strony Bramy Krakowskiej.

 

Stanisław Masłowski - Wschód księżyca

Obraz Stanisława Masłowskiego przedstawia krajobraz nocny, który możemy też nazywać nokturnem.

 

Iwan Ajwazowski - Statek w czasie sztormu

Widok spokojnego albo targanego sztormem morza i statków zmagających się z żywiołem to obraz nazywany krajobrazem marynistycznym lub mariną.

Tematyka w malarstwie - Portret i autoportret

 

Portret i autoportret

Dzieła rysunku, malarstwa, grafiki czy rzeźby mogą przedstawiać różne tematy. W kolejnych rozdziałach poznacie najważniejsze z nich. Na początku portret i autoportret. Portret to przedstawienie postaci ludzkiej — w całości lub np. tylko twarzy — w taki sposób, aby ukazać podobieństwo fizyczne lub cechy charakteru osoby portretowanej. W dawnych czasach, kiedy nie istniała fotografia, artyści malowali wiele portretów na zamówienie, aby utrwalić wizerunek danej osoby dla potomności i oddać na obrazie jej wygląd. Ale często twórcy chcą portretem osiągnąć więcej — pragną pokazać charakter przedstawianej osoby. W ciągu wieków powstało wiele rodzajów portretów wykonanych różnymi technikami. My poznamy tylko kilka z nich.

Leonardo da Vinci - Mona Lisa

Mona Lisa to najsłynniejszy portret świata. Namalował go Leonardo da Vinci ok. 500 lat temu. Przedstawia najprawdopodobniej żonę florenckiego kupca o nazwisku del Giocondo [czyt. del dżiokondo]. Kobieta tajemniczo się uśmiecha i trudno odgadnąć, czy jest to wyrazem szczęścia, smutku czy znudzenia. Jej oczy wyglądają tak, jakby nie były okolone brwiami ani rzęsami. Wzrok Mony Lisy wydaje się podążać za patrzącym bez względu na to, gdzie się znajduje. Zagadkowy jest również dziwny i niepokojący krajobraz za plecami modelki, który przedstawia most i krętą drogę prowadzącą w dzikie rejony na dalszym planie. Od wieków tajemniczy portret jest inspiracją dla malarzy, pisarzy i poetów.

Francisco Goya - Portret rodziny Karola IV

Obraz Francisca Goi [czyt. fransiska goi] to naturalnej wielkości portret rodziny hiszpańskiego króla Karola IV. Stanowi on portret grupowy i oficjalny — członkowie rodziny królewskiej demonstrują bogactwo swych ubiorów i biżuterii. Na obrazie malarz umieścił również siebie — jego postać widoczna jest w cieniu, w lewej części dzieła.

Pablo Picasso - Portret Dory Maar

Dora Maar — bliska przyjaciółka Pabla Picassa [czyt. pikassa], została przez niego sportretowana z dwóch punktów widzenia jednocześnie: z profilu — czyli z boku, i en face [czyt. ą fas] —czyli z przodu. W portrecie tym nie jest ważne przedstawienie fizycznego podobieństwa modelki, ale jej cech charakteru. Mocne i ciepłe kolory, a także rozbicie postaci na ostrokątne formy geometryczne świadczą o żywym temperamencie i silnym charakterze kobiety.

Rembradt van Rijn - Autoportret

Autoportret to rodzaj portretu, na którym artysta przedstawia samego siebie. Wielu twórców wykonywało swoje autoportrety Rembrandt van Rijn [czyt. rembrant wan rin] stworzył jedną z najważniejszych serii tego typu obrazów w historii malarstwa. Wykonał ponad 40 autoportretów, na których obserwujemy zmiany jego wizerunku w miarę upływu lat. Jego autoportrety są proste, malowane przygaszonymi kolorami, malarz ma na sobie codzienne ubrania, a światło pada zwykle na jego twarz, skupiając na niej uwagę odbiorców.

Jacek Malczewski - Autoportret

Jacek Malczewski to malarz, który przedstawiał siebie w różnych strojach i z różnymi atrybutami, np. z pisanką czy z różą.

Stanisław Wyspiański - Autoportret

 Inny znany polski artysta — Stanisław Wyspiański — namalował wiele portretów i autoportretów w technice pasteli. Największą sławą cieszą się właśnie jego autoportrety oraz portrety dzieci. Artysta przedstawiał m.in. swoją córkę Helenkę i synów Mietka i Stasia z niezwykłą wnikliwością i wdziękiem.

Techniki malarskie

 

Malarstwo polega na pokrywaniu płaskiej powierzchni papieru, płótna czy ściany barwnymi plamami i liniami. W malarstwie najważniejszy jest kolor. Artysta za pomocą pędzli i farb tworzy dzieło malarskie, które nazywamy obrazem. 

Obrazy mogą powstawać na papierze, płótnie naciągniętym na drewniane ramy, desce lub ścianie. Malarz może używać różnorodnych rodzajów farb i pędzli. Maluje nimi różne typy plam barwnych, tworzy gładką lub chropowatą powierzchnię obrazu. Często do malowania używa sztalug, aby ustawić płótno na odpowiedniej wysokości. 

Posługuje się także paletą do mieszania farb. Pędzel artystyczny jest narzędziem służącym do malowania obrazów. Posiada on końcówkę z naturalnego lub sztucznego włosia, może mieć kształt płaski lub okrągły, jest twardy lub miękki. 

Farba to substancja, która składa się z barwnika w postaci proszku i materiału łączącego zwanego spoiwem. Istnieje wiele technik malowania i wiele rodzajów farb, które pozwalają na dużą różnorodność w tej dziedzinie plastyki.

 

 

Wiesz już, czym jest malarstwo, a teraz przyjrzymy się bliżej wybranym sposobom i metodom malowania, które nazywamy technikami malarskimi.

 

Akwarela jest farbą, którą należy rozpuścić w wodzie. Wykonana nią plama barwna jest przeźroczysta, lekka, prześwituje przez nią podłoże. O tych farbach mówi się, że są niekryjące, rozmyte, delikatne. Akwarelą można malować na suchej lub lekko zwilżonej powierzchni papieru o szorstkiej fakturze, który łatwo wchłania wodę.

 

Gwasz to, podobnie jak akwarela, technika wodna. Farby nazywane gwaszami lub plakatówkami określane są jako kryjące, tzn. gęste i nieprzezroczyste, ponieważ podczas ich produkcji do barwników dodaje się kredy lub bieli. Po wyschnięciu gwasze matowieją, barwy stają się bardziej przygaszone, blade i stonowane.

 

Z farb kryjących, nierozpuszczających się w wodzie, z których korzystają malarze podczas pracy, najbardziej znane są farby olejne. Jak nazwa wskazuje, spoiwem w tego rodzaju farbach jest olej, najczęściej lniany, a niekiedy terpentyna. Farby olejne umożliwiają wielokrotne zamalowywanie plam już nałożonych na płaszczyznę obrazu, mają intensywniejsze barwy niż farby wodne, pozwalają na osiągnięcie ciekawych przejść tonalnych.

 

Farby akrylowe to najmłodsza technika malarska. Obraz namalowany akrylami może przypominać akwarelę lub obraz olejny, ponieważ farby te mają bardzo wiele możliwości zastosowania. Jest to farba rozpuszczalna w wodzie i można nią malować na papierze, płycie czy płótnie. Cechą charakterystyczną farb akrylowych jest to, że szybko schną i po wyschnięciu nie można ich powtórnie rozpuścić w wodzie.

 

Obrazy można tworzyć nie tylko na papierze lub płótnie, ale również na ścianie. Takie obrazy nazywamy freskami lub mozaikami.

 

Fresk to rodzaj malarstwa ściennego, który wymaga używania określonych barwników i farb oraz odpowiednio przygotowanego tynku.

 

Mozaika natomiast powstaje z kolorowych, kamiennych lub szklanych, kostek układanych jedna przy drugiej i przytwierdzonych do powierzchni ściany.

 

Jeszcze innym rodzajem obrazu jest witraż. Tworzą go kawałki kolorowego szkła połączone ołowiana spoiną. Piękno barw witraży uwidacznia się pod wpływem światła. Dlatego umieszcza się je w oknach, a ich kolory zależą od pory dnia i natężenia światła słonecznego.