Grafika

 Czym jest grafika?

Grafika obejmuje dzieła powstające dzięki powielaniu na podłożu odbitek z matryc. Matrycą nazywamy płytę z utrwalonym na niej wzorem. Może ona być wykonana z różnych materiałów. Aby stworzyć dzieło graficzne, należy najpierw przygotować taką płytę — wyryć w niej dłutem, rylcem lub igłą kształty i kompozycje. Następnie, po nałożeniu na matrycę farby wałkiem, odciska się wzór za pomocą prasy na określonej powierzchni. Wszystkie wykonane przez artystę odbitki są oryginalnymi dziełami sztuki.

 

Narzędzia wykorzystywane w grafice

 

Najważniejszym środkiem wyrazu w tej dziedzinie jest linia. Zróżnicowane linie tworzą wyraźnie zarysowane kontury kształtów oraz plamy barwne o silnych kontrastach. Są one szczególnie dostrzegalne w grafice czarno-białej. Kolor dzieła uzyskuje się przez ręczne nałożenie plam barwnych na gotowej odbitce. Można także kilkukrotnie drukować matrycę — za każdym razem z użyciem farby innego koloru. Rodzaje kompozycji w grafikach określa się tak jak w przypadku obrazów. Perspektywę również można przedstawić w podobny sposób jak w malarstwie — za pomocą odpowiedniego rozmieszczenia form i barwnych płaszczyzn. Światłocień jest uzyskiwany w grafice za pomocą kreskowania określonych stref dzieła, co daje efekt przypominający ten osiągany na obrazach. Jednak graficy często rezygnują z ukazywania głębi i światłocienia. Istotnym natomiast środkiem wyrazu, wyróżniającym grafikę spośród innych dziedzin, jest stosowanie liternictwa. Napisy dopełniają i wyjaśniają sens pracy, a kształty i wielkości liter podkreślają znaczenie słów, dlatego zaprojektowanie i wkomponowanie tekstu w dzieło jest ważnym etapem działania artysty grafika.

 

Porównując widok architektury i plakat, dostrzegamy, jak bardzo zróżnicowaną dziedziną jest grafika. Graficy mogą posługiwać się środkami wyrazu plastycznego na podobieństwo malarzy, jak Piranesi: stwarzają pełną iluzję rzeczywistej przestrzeni przy pomocy drobiazgowo ukazanych kształtów, plam walorowych, perspektywy i światłocienia. Natomiast twórcy plakatów najczęściej upraszczają formy, za to stosują wyraziste, płaskie plamy barwne. Przedstawienia pozbawione światłocienia i wrażenia głębi uzupełniają napisami złożonymi z liter w fantazyjnych kształtach.

 

Przez wieki grafika służyła nie tylko celom artystycznym. Wybitni graficy wykonywali kopie znanych dzieł malarskich i inspirowali się nimi. W ten sposób przyczynili się do popularyzacji obrazów sławnych mistrzów. Grafikami ilustrowano również atlasy anatomiczne, botaniczne i astronomiczne. Przez stulecia ułatwiały one naukowcom pracę, szerzenie nowych idei i wymianę poglądów, fascynowały także wykształconych ludzi.

 

Współczesna grafika to przede wszystkim cyfrowe projektowanie graficzne, rozwijające się dzięki nowym technologiom. W wyniku projektowania graficznego powstają m.in. plakaty i ulotki reklamowe, okładki książek i płyt, ilustracje czy wzory na opakowaniach. Ważną rolę w dzisiejszej grafice odgrywa znak plastyczny. Jest to uproszczony obraz, który przekazuje krótką, konkretną informację i przywołuje określone skojarzenia. Znakami plastycznymi są znaki drogowe i informacyjne. Do tej grupy należy także logo, czyli znak firmowy ułatwiający rozpoznanie instytucji lub przedsiębiorstwa.

 

Rodzaje grafiki

W grafice możemy wyróżnić takie same tematy jak w malarstwie, m.in.: portrety, sceny rodzajowe, historyczne, mitologiczne czy religijne. Jednak ukazywane są one w rodzajach dzieł i technikach specyficznych dla tej dziedziny. Grafikę dzielimy na kilka sposobów. Bierzemy przy tym pod uwagę możliwe zastosowanie prac oraz użytą technologię, a także materiały i rodzaj ich obróbki.

Ze względu na przeznaczenie i sposób powstawania dzieł grafikę dzieli się na warsztatową i użytkową. W grafice warsztatowej twórca wykonuje pracę w celach artystycznych i realizuje cały proces od projektu do stworzenia odbitek, m.in. ręcznie przygotowuje matrycę. W grafice użytkowej dzieło służy zaś przekazaniu określonych treści. Artysta wykonuje projekt, który jest następnie realizowany przez drukarnię — maszyny powielają pracę w wielu egzemplarzach. Do grafiki użytkowej zalicza się m.in.: grafikę reklamową (plakaty i billboardy czyt.: bilbordy), książkową i precyzyjną (znaczki, banknoty), logotypy, liternictwo i strony internetowe. W obrębie grafiki warsztatowej wyróżniamy typy prac graficznych. Ich nazwy pochodzą od materiału, z którego wykonano matrycę. Jeżeli artysta grafik jako matrycy użył drewna, otrzymane dzieło będzie drzeworytem. Jeśli matrycę zrobiono z gipsu, pracę nazywa się gipsorytem, z płyty miedzianej — miedziorytem, a z linoleum — linorytem.

 

Grafika warsztatowa wykonywana tradycyjnymi metodami rozwija się do dziś - możemy obserwować zachodzące w ciągu wieków zmiany w tematyce i zastosowaniu środków plastycznych. Dzieło Daniela Chodowieckiego, wybitnego grafika, rysownika i malarza urodzonego w Gdańsku, przedstawia scenę rodzajową - koncert - i jest dokumentem zwyczajów oraz ubiorów epoki. Natomiast współczesna praca Józefa Gielniaka to pejzaż o cechach fantastycznych i alegorycznych.

 

Na podstawie techniki przygotowania matrycy oraz tego, która jej część jest odbijana, wyodrębniamy: techniki wypukłe (np. drzeworyt, linoryt), techniki wklęsłe (np. akwaforta, akwatinta, miedzioryt, mezzotinta [czyt.: medzdzotinta], sucha igła oraz techniki płaskie (np. litografia, offset, serigrafia). W technikach wypukłych wycinane są miejsca, które nie będą odbite, a farbą pokrywa się miejsca niewyżłobione, czyli wypukłe, i to one odbijają kompozycję na papierze. Natomiast w technikach wklęsłych są stosowane głównie matryce metalowe, w których wycina się rysunek. Następnie wgłębienia wyryte rylcem lub wytrawione kwasem wypełnia się farbą i to one pod naciskiem w prasie drukarskiej dają odbitkę. Techniki płaskie polegają na opracowaniu rysunku na płycie kamiennej lub blasze i zabezpieczeniu miejsc, które mają pozostać białe. W serigrafii rysunek jest kopiowany na sito, przez które w procesie druku przepuszcza się farbę.

 

Na przykładzie grafik można dostrzec różnice pomiędzy drzeworytem a akwafortą. Matryca wycięta w drewnie daje wyraziste linie i uproszczone kształty, co widać w pracy Schmidta-Rottluffa [czyt.: szmita rotlufa]. Twarz przedstawiona w ten sposób nie jest realistyczna - przypomina maskę. Lucjan Freud, tworząc akwafortę, zarysowywał metalową matrycę stalową igłą, dzięki czemu rysy twarzy portretowanego są delikatne i szczegółowo ukazane za pomocą cienkich linii.

 

Ze względu na technologię grafikę dzielimy na wykonaną ręcznie oraz komputerową. Do tej drugiej zaliczamy wizualizacje dwuwymiarowe, czyli grafikę 2D,  trójwymiarowe — grafikę 3D. W tego rodzaju twórczości wyodrębniamy grafikę rastrową oraz grafikę wektorową. W grafice rastrowej obraz jest tworzony za pomocą pionowo - poziomej siatki kolorowych pikseli, a w wektorowej obraz budują figury geometryczne.